زمان تقریبی مطالعه: 8 دقیقه
 

جمع الجوامع فی النحو (سیوطی)





«جمع الجوامع فی النحو»، اثر جلال‌الدین سیوطی و تحقیق دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال است.

فهرست مندرجات

۱ - معرفی اجمالی‌
۲ - ساختار
۳ - گزارش محتوا
       ۳.۱ - قسم اول
              ۳.۱.۱ - تمهید
              ۳.۱.۲ - فصل اول
              ۳.۱.۳ - فصل دوم
                     ۳.۱.۳.۱ - مبحث اول
                     ۳.۱.۳.۲ - مبحث دوم
                     ۳.۱.۳.۳ - مبحث سوم
                     ۳.۱.۳.۴ - مبحث چهارم
              ۳.۱.۴ - فصل سوم
       ۳.۲ - قسم دوم
       ۳.۳ - مباحث مقدمه مؤلف
       ۳.۴ - کتاب اول
       ۳.۵ - کتاب دوم
       ۳.۶ - کتاب سوم
       ۳.۷ - کتاب چهارم
       ۳.۸ - کتاب پنجم و ششم
       ۳.۹ - مباحث کتاب‌های یادشده
۴ - وضعیت کتاب‌
۵ - پانویس
۶ - منبع

۱ - معرفی اجمالی‌



«جمع الجوامع فی النحو»، اثر جلال‌الدین سیوطی، با تحقیق دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، کتابی است پیرامون برخی از مباحث علم نحو که به زبان عربی و در سال ۸۷۱ ق، نوشته شده است.
[۱] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب، ص.


۲ - ساختار



کتاب با دو مقدمه از دکتر صبری ابراهیم السید و نویسنده آغاز و مطالب در هفت کتاب، عرضه شده است.

۳ - گزارش محتوا



مطالب مقدمه صبری ابراهیم السید، به دو قسم تقسیم شده است:

۳.۱ - قسم اول


قسم اول که مباحث مطالعاتی در آن جای گرفته است، دارای تمهید و سه فصل، به شرح زیر می‌باشد:

۳.۱.۱ - تمهید


در تمهید، از حیات سیاسی، اجتماعی و علمی مصر، در دوران زندگانی سیوطی (عصر مملوکی)، بحث شده است.
[۲] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۱۶).


۳.۱.۲ - فصل اول


فصل اول، به شخصیت‌شناسی سیوطی و زندگی‌نامه وی اختصاص داشته و در آن، اطلاعات مفیدی از قبیل:نام؛ نسب؛ زمان و محل ولادت؛ حیات علمی؛ شیوخ؛ شاگرادن؛ چگونگی اشتغال به تألیف؛ سفرهای انجام‌گرفته؛ جایگاه علمی در علوم عصر خویش؛ قدرت علمی؛ اتهاماتی که افرادی نظیر سخاوی به وی زده‌اند و دفاع شوکانی از او؛ مناصبی که وی در دوران زندگی خویش عهده‌دار آن‌ها بوده است؛ اخلاق؛ زهد؛ مکان، زمان و نحوه وفات و آثار و تألیفات سیوطی، ارائه گردیده است.
[۳] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۳۳).


۳.۱.۳ - فصل دوم


فصل دوم، مشتمل بر چهار مبحث زیر می‌باشد:

۳.۱.۳.۱ - مبحث اول


در این مبحث، روش و شیوه‌ای که سیوطی در تألیف اثر خویش، آن را پی گرفته، توضیح داده شده است.
[۴] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۵۰).


۳.۱.۳.۲ - مبحث دوم


شواهدی که سیوطی، برای تفهیم بهتر مطالب کتاب، از آن‌ها استفاده نموده، معرفی شده است که عبارتند از: قرآن کریم، احادیث نبوی، اشعار و امثال و اقوال عرب.
[۵] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۵۸).


۳.۱.۳.۳ - مبحث سوم


مختص به معرفی مصادری است که نویسنده در تدوین اثر خود، از آن‌ها بهره برده است. وی در این کتاب، از اقوال نحویون و علمای زیادی استفاده کرده که تعداد آن‌ها به صد و پنجاه و نه عدد می‌رسد.
[۶] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۷۳).


۳.۱.۳.۴ - مبحث چهارم


در این مبحث، مذهب نحوی سیوطی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
[۷] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۷۷).


۳.۱.۴ - فصل سوم


در فصل سوم، مسائل نحوی و صرفی موجود در« جمع الجوامع» در هشت مرحله بحث و به مواضع اختلافی و اتفاقی میان سیوطی و دیگران، پرداخته شده است که عبارتند از:مکتب بصره، نحویان بصره، مکتب کوفه، نحویان کوفه، نحویان اندلسی، نحویان بغدادی، نحویان مصری و دیگر نحویان.
[۸] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۸۵ تا ۱۳۱.).


۳.۲ - قسم دوم


قسم دوم که مشتمل بر مباحث تحقیقاتی است، دارای سه مبحث زیر می‌باشد:

در مبحث اول، توثیق کتاب و نام آن، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
[۹] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۱۳۴).


در مبحث دوم، روش و شیوه محقق در تحقیق اثر حاضر و اقدامات انجام‌گرفته، بیان شده است.
[۱۰] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۱۳۶).

در مبحث سوم، از نسخ کتاب بحث شده است.
[۱۱] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۱۳۸).


۳.۳ - مباحث مقدمه مؤلف


در مقدمه مؤلف، مباحث مقدماتی نحو، از جمله: کلمه و اقسام آن؛ خواص اسم؛ اقسام فعل؛ حالات مضارع و ماضی؛ اقسام حرف؛ کلام؛ تقسیم کلام به خبر و انشاء؛ جمله؛ قول؛ اعراب؛ مبنی و معرب؛ وجوه معتبر در شبه حرف؛ تقسیم حرکات؛ انواع اعراب؛ اسامی غیر منصرف؛ اسماء سته؛ مثنی؛ جمع؛ معرفه و نکره و... .
[۱۲] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه مؤلف، ص۱ تا ۶۱.


۳.۴ - کتاب اول


در کتاب اول که پیرامون ارکان جمله می‌باشد، از مبتدا و خبر و نواسخ آن بحث به میان آمده است.
[۱۳] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، متن کتاب، ص۶۲.


۳.۵ - کتاب دوم


کتاب دوم، درباره اجزایی از جمله می‌باشد که از ارکان شمرده نشده و در اصطلاح،« فضله» نامیده می‌شوند. این موارد عبارتند از: مفعول‌به؛ مفعول مطلق؛ مفعول‌ له؛ مفعول‌ فیه ؛ ظروف مبنی؛ مفعول‌ معه؛ حال؛ تمیز؛ منادی؛ مندوب؛ استغاثه، ترخیم؛ نواصب مضارع و... .
[۱۴] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، متن کتاب، ص۱۱۱.


۳.۶ - کتاب سوم


کتاب سوم، در مورد مجرورات و آنچه که به آن ملحق می‌شود بوده و از جمله مباحث آن، می‌توان به مبحث حروف جر؛ حروف قسم؛ اضافه؛ جوازم؛ حروف غیر عاطفه و تنوین، اشاره کرد.
[۱۵] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، متن کتاب، ص۱۷۸.


۳.۷ - کتاب چهارم


کتاب چهارم، به عوامل مؤثر در نحو اختصاص یافته و از جمله مباحث آن، عبارتند از:فعل لازم و متعدی؛ فعل متصرف و جامد؛ اسم مصدر؛ اسم فاعل؛ صیغه مبالغه؛ صفت مشبهه؛ افعل تفضیل؛ اسماء افعال؛ ظرف و مجرور؛ تنازع در عمل؛ اشتغال و... .
[۱۶] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، متن کتاب، ص۲۲۳.


۳.۸ - کتاب پنجم و ششم


در کتاب پنجم، با توابع و عوارض ترکیب
[۱۷] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، متن کتاب، ص۲۵۰.
و در کتاب ششم، با ابنیه کلمه و در آخرین کتاب، با تصریف آشنا خواهیم شد.
[۱۸] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، متن کتاب، ص۲۸۲.


۳.۹ - مباحث کتاب‌های یادشده


از جمله مباحث مطرح‌شده در این سه کتاب، عبارت است از: نعت؛ عطف بیان؛ تأکید لفظی و معنوی؛ ثلاثی، رباعی و خماسی مجرد و مزید؛ صحیح و معتل؛ تصغیر؛ اشتقاق؛ میزان صرفی؛ حروف زائده؛ ابدال ؛ نقل؛ قلب و... .
[۱۹] جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، متن کتاب، ص۲۸۲.


۴ - وضعیت کتاب‌



فهرست‌های مطالب، آیات، احادیث، امثال و اقوال عرب و تعابیر آن‌ها، قوافی، قبایل، مذاهب نحوی و اعلام مذکور در متن، به همراه فهرست مصادر مورد استفاده محقق در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع، توضیحات جامع و مفصلی پیرامون برخی از کلمات و عبارات، داده شده است.

۵ - پانویس


 
۱. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب، ص.
۲. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۱۶).
۳. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۳۳).
۴. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۵۰).
۵. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۵۸).
۶. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۷۳).
۷. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۷۷).
۸. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۸۵ تا ۱۳۱.).
۹. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۱۳۴).
۱۰. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۱۳۶).
۱۱. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه کتاب (صبری ابراهیم السید، ص۱۳۸).
۱۲. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، مقدمه مؤلف، ص۱ تا ۶۱.
۱۳. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، متن کتاب، ص۶۲.
۱۴. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، متن کتاب، ص۱۱۱.
۱۵. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، متن کتاب، ص۱۷۸.
۱۶. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، متن کتاب، ص۲۲۳.
۱۷. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، متن کتاب، ص۲۵۰.
۱۸. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، متن کتاب، ص۲۸۲.
۱۹. جمع الجوامع فی النحو، سیوطی، جلال‌الدین، محقق: دکتر نصر احمد ابراهیم عبدالعال، متن کتاب، ص۲۸۲.


۶ - منبع


نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتری علوم اسلامی.


رده‌های این صفحه : آثار سیوطی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.